مقالات آموزشی
|
|
|  |
Ù…ØµØ±ÙØŒ واردات Ùˆ تولید Ù…ØØµÙˆÙ„ات تراریخته یا GM (ØªØºÛŒÛŒØ±ÛŒØ§ÙØªÙ‡ ژنتیکی=Genetically Modified) موضوع Ø¨ØØ« جدی در کشور Ùˆ همین طور Ú©Ù„ دنیا است Ùˆ Ù…ØªØ§Ø³ÙØ§Ù†Ù‡ نوع Ø¨ØØ« در کشورمان از ØØ§Ù„ت علمی خارج شده Ùˆ جنبه سیاسی Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ است به طوری Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ بینیم رسانه های خاصی مرتباً Ùˆ ØµØ±ÙØ§Ù‹ نظرات یکسانی را از اشخاص تکراری نقل Ù…ÛŒ کنند Ú©Ù‡ اکثراً هم همراه با مطالب Ø§ØØ³Ø§Ø³ÛŒØŒ بدون منبع دقیق علمی Ùˆ توام با توهین Ùˆ تهمت های نامناسب به طی٠مقابل است.
نوع استدلال های ارائه شده از دو طر٠در بعضی اوقات به ØØ¯ÛŒ سست است Ú©Ù‡ خواننده از همان متن Ù…ÛŒ تواند به اشتباه بودن آن Ù¾ÛŒ ببرد Ùˆ نیازی به تØÙ‚یقات بیشتر ندارد. این نوع استدلال های غیر علمی عمدتاً از Ø·Ø±Ù Ù…Ø®Ø§Ù„ÙØ§Ù† Ù…ØØµÙˆÙ„ات تراریخته Ø§Ø³ØªÙØ§Ø¯Ù‡ Ù…ÛŒ شود گرچه به ظاهر متن علمی دارد. در این نوع استدلال ها معمولاً منابع، یک Ù…ØÙ‚Ù‚ØŒ یک تØÙ‚یق علمی، یک کشاورز، جمعی از متخصصین Ùˆ مواردی مشابه عنوان Ù…ÛŒ شوند. در این گونه Ù…Ø¨Ø§ØØ«Ø§Øª علمی، اشاره به منابع اینچنینی، Ú©Ù…Ú©ÛŒ به مسئولین سیاستگذاری نمی کند Ùˆ تصمیم گیران باید بر اساس منابع داوری شده علمی Ú©Ù‡ اکثراً در مجلات معتبر علمی به چاپ Ù…ÛŒ رسد Ø§Ø³ØªÙØ§Ø¯Ù‡ نمایند یا از اطلاعات Ùˆ آمار مراکز معتبر بین المللی Ùˆ ملی مانند سازمان بهداشت جهانی (WHO)ØŒ سازمان خواروبار Ùˆ کشاورزی ملل Ù…ØªØØ¯ (FAO)ØŒ وزارت بهداشت، درمان Ùˆ آموزش پزشکی، وزارت جهاد کشاورزی Ùˆ سازمان های مشابه بهره مند شوند.
Ø³Ø·Ø Ø²ÛŒØ± کشت Ù…ØØµÙˆÙ„ات تراریخته از سال 1996 Ú©Ù‡ اولین Ù…ØØµÙˆÙ„ تراریخته تجاری سازی شد، بیش از 111 برابر شده Ùˆ از 1.7 میلیون هکتار به ØØ¯ÙˆØ¯ 190 میلیون هکتار رسیده است. 70 کشور به طور رسمی Ù…ØØµÙˆÙ„ات کشاورزی ØØ§ØµÙ„ از بیوتکنولوژی را Ù¾Ø°ÛŒØ±ÙØªÙ‡ اند Ú©Ù‡ از بین آنها 26 کشور این گیاهان را کشت Ù…ÛŒ کنند Ùˆ بقیه ØµØ±ÙØ§Ù‹ وارد کننده این Ù…ØØµÙˆÙ„ات هستند Ùˆ این شامل کشورهایی است Ú©Ù‡ رسماً موضع خود را در این زمینه اعلام کرده اند Ùˆ شامل تعداد قابل توجهی از کشورهایی Ú©Ù‡ نظر مشخصی در این زمینه ندارند، نمی شود.

Ù…ØØµÙˆÙ„ات تراریخته ÙØ±Ø§ØªØ± از 4 گیاه تراریخته اصلی (سویا، ذرت، پنبه Ùˆ کلزا) Ø±ÙØªÙ‡ اند Ùˆ اکنون شامل موارد گوناگونی هم برای تغذیه انسان Ùˆ هم خوراک ØÛŒÙˆØ§Ù†Ø§Øª Ù…ÛŒ شوند. بیش از 500 واریته تراریخته از 30 گونه زراعی، صنعتی Ùˆ زینتی شامل یونجه، سیب، کلزا، لوبیا، میخک، بادمجان، اکالیپتوس، کتان، خربزه، پاپایا، پتونیا، صنوبر، سیب زمینی، برنج، Ú¯Ù„ رز، گلرنگ، چغندر، نیشکر، ÙÙ„ÙÙ„ØŒ توتون، گوجه ÙØ±Ù†Ú¯ÛŒ Ùˆ گندم تا کنون معرÙÛŒ شده اند. همان طور Ú©Ù‡ مشخص است، Ù…ØØµÙˆÙ„ات تراریخته دیگر Ù…ØØ¯ÙˆØ¯ به چند گیاه زراعی معدود نبوده Ùˆ درختان Ùˆ گیاهان زینتی Ùˆ صنعتی را نیز شامل Ù…ÛŒ شوند. گرچه برخی از ارقام معرÙÛŒ شده، تجاری نشده یا تولید آنها متوق٠شده است ولی بسیاری از این Ù…ØØµÙˆÙ„ات وارد بازار شده اند. به طور مثال، سیب زمینی Innate Ú©Ù‡ دارای چند ØµÙØª مثبت مثل کاهش مقدار ترکیب سمی آکریل آمید، مقاومت به بادزدگی Ùˆ مقاومت به Ù„Ú© Ùˆ سیاه شدگی است، در آمریکا Ùˆ کانادا کشت Ù…ÛŒ شود. سه رقم سیب تراریخته Ú©Ù‡ بر اثر آسیب ها های مکانیکی قهوه ای نمی شود، مجوز Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ اند Ú©Ù‡ ØØ¯Ø§Ù‚Ù„ دو واریته آن در آمریکا Ùˆ کانادا کشت Ù…ÛŒ شود. کشت 2400 هکتار بادمجان ترایخته مقاوم به ØØ´Ø±Ø§Øª در بنگلادش، کشت انواع ارقام مهندسی شده ذرت با مقدار آمیلوز بالاتر Ùˆ عملکرد سنبله بیشتر Ùˆ سویا با Ù…ØØªÙˆØ§ÛŒ روغن تغییر ÛŒØ§ÙØªÙ‡ از مثال های دیگر ورود Ù…ØØµÙˆÙ„ات ØªØºÛŒÛŒØ±ÛŒØ§ÙØªÙ‡ ژنتیک به بازار هستند. Ù…ØØµÙˆÙ„ات ÙØ±Ø§ÙˆØ§Ù†ÛŒ نیز در نوبت کسب مجوز هستند.
باید اذعان نمود Ú©Ù‡ درباره ضرر Ù…ØØµÙˆÙ„ات تراریخته، نتایج علمی قطعی Ú©Ù‡ بتوان بر اساس آن اظهار نظر کرد وجود ندارد Ùˆ اکثر استدلال Ù…Ø®Ø§Ù„ÙØ§Ù† Ù…ØØµÙˆÙ„ات تراریخته Ø§ØØªÙ…ال مشکلات سلامتی یا ØØªÛŒ امنیتی Ù…ØØµÙˆÙ„ات تراریخت در آینده نزدیک یا دور است Ùˆ بر اساس استدلال Ø§ØØªÛŒØ§Ø· شرط عقل است بنا شده اند. اما برخی استدلال ها برای متخصصان بسیار دور از ذهن Ùˆ ØØªÛŒ در معدودی از موارد تخیلی است ولی Ù…ØªØ§Ø³ÙØ§Ù†Ù‡ با توجه به شرایط کشور، برای نهادهای تصمیم گیرنده Ú©Ù‡ تخصص موضوع مورد نظر را ندارند، موثر واقع Ù…ÛŒ شوند Ùˆ ÙØ±Ø¯ مسئول تصمیمی Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ یا اظهار نظری Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ بر سایر مسئولین Ùˆ عامه مردم تاثیر گذار Ù…ÛŒ شود ولی ممکن است درست نباشد مثل نصب Ú˜Ù† عقیمی بر روی گندم (کیهان، 3 آبان 95). در بین منتقدان Ù…ØØµÙˆÙ„ات تراریخته Ø§ÙØ±Ø§Ø¯ متعادل Ùˆ علمی وجود دارند Ú©Ù‡ استدلال های منطقی دارند Ùˆ Ù…ØªØ§Ø³ÙØ§Ù†Ù‡ صدای آنها در بین هیاهوی برخی Ú©Ù‡ صدای بلندتری دارند Ú¯Ù… Ù…ÛŒ شود. این دسته، خواستار بررسی Ùˆ ارزیابی Ø§ØØªÙ…ال خطر Ù…ØØµÙˆÙ„ات تراریخته بر اساس پروتکل های موجود هستند Ùˆ در صورت انجام این نوع ارزیابی ها، ورود Ù…ØØµÙˆÙ„ تراریخته به بازار Ùˆ مصر٠آن را با زدن برچسب تراریخته بر آن مجاز Ù…ÛŒ دانند. البته باید به این نکته اشاره کرد Ú©Ù‡ Ø§ØØªÙ…ال خطر یا ریسک با خطر از نظر Ù…Ùهومی ØªÙØ§ÙˆØª زیادی با خطر دارد Ùˆ اگر بررسی خطر Ù…ØØµÙˆÙ„ÛŒ انجام Ù…ÛŒ شود به معنی خطرناک بودن قطعی Ù…ØØµÙˆÙ„ نیست. این نوع ارزیابی در بسیاری از Ù…ØØµÙˆÙ„ات مثل مواد غذایی Ùˆ دارویی انجام Ù…ÛŒ شود. از طرÙÛŒ دیگر، ارزیابی خطر در Ù…ØØµÙˆÙ„ات ØªØºÛŒÛŒØ±ÛŒØ§ÙØªÙ‡ دیگری با انرژی هسته ای Ú©Ù‡ با جهش های تصادÙÛŒ تولید شده Ùˆ دهه ها است به بازار معرÙÛŒ Ù…ÛŒ شوند، چندان جدی نبوده Ùˆ با مقاومتی مانند مقاومت مقابل Ù…ØØµÙˆÙ„ات تراریخته مواجه نبوده Ùˆ این موضوع تامل برانگیز است چون Ùناری مهندسی ژنتیک پیچیده تر بوده Ùˆ نیاز به دانش بیشتری دارد Ùˆ Ø§ØØªÙ…ال ایجاد مشکلات در آن بسیار کمتر است خصوصاً از زمان Ø§Ø³ØªÙØ§Ø¯Ù‡ از تکنیک های ویرایش ژنومی دقیق، انتقال Ú˜Ù† به موجودات با دقت بیشتری قابل انجام است Ùˆ Ù…ØÙ„ ورود Ú˜Ù† بر اساس تØÙ‚یقات متعدد انتخاب شده Ùˆ مشخص است.
به نظر Ù…ÛŒ آید از زمانی Ú©Ù‡ توانایی Ø§Ø³ØªÙØ§Ø¯Ù‡ از مهندسی ژنتیک برای تولید Ù…ØØµÙˆÙ„ در داخل کشور توسط Ù…ØÙ‚قان داخلی به دست آمده است، مقاومت ها از یک هسته مرکزی شروع شده Ùˆ به تدریج با تامین نظر برخی مراکز مهم کشور با تاکید بر ØØ³Ø§Ø³ÛŒØª های آن نهادها، ÙØ¶Ø§ÛŒ قطبی شدیدی پیدا کرده است. از این جنبه این نظریه قوت پیدا Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ با توجه به ØØ¬Ù… بالای Ù…ØØµÙˆÙ„ات تراریخته در بازار خصوصاً در Ù…ØØµÙˆÙ„ات سویا، پنبه، ذرت Ùˆ کلزا، Ù…Ø®Ø§Ù„ÙØª جدی با واردات در سال های قبل دیده نمی شد. Ø§ØªÙØ§Ù‚اً عمده Ù…Ø®Ø§Ù„ÙØª با واردات Ù…ØØµÙˆÙ„ات تراریخته از سوی متخصصان مهندسی ژنتیک داخل کشور Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒ شد Ùˆ استدلال هم این بود Ú©Ù‡ بهتر است با توجه به توانایی متخصصان داخلی این نوع Ù…ØØµÙˆÙ„ات در داخل کشور تولید شود.

بر اساس مطالب ذکر شده Ùˆ با توجه به ØÙ‚ایق بازار، مثلا اینکه بیش از 75 درصد Ø³Ø·Ø Ú©Ø´Øª سویا Ùˆ پنبه Ùˆ ØØ¯ÙˆØ¯ 30 درصد Ø³Ø·Ø Ø²ÛŒØ± کشت ذرت Ùˆ کلزا در دنیا تراریخته هستند، راهکارهای زیر پیشنهاد Ù…ÛŒ شوند:
یک: دستیابی به تکنولوژی مهندسی ژنتیک خصوصاً ویرایش ژنومی برای کاربرد آن در تهیه غذا Ùˆ دارو Ùˆ موارد دیگر در الویت تØÙ‚یقات کشور قرار گیرد. این موضوع امکان تاثیر گذاری منÙÛŒ بر Ù¾ÛŒØ´Ø±ÙØª علمی کشور را از طریق نظرات به ظاهر Ø§ØØªÛŒØ§Ø·ÛŒ Ù…ÛŒ گیرد Ùˆ در زمانی Ú©Ù‡ تصمیم قطعی توسط نهادهای تصمیم گیری Ùˆ متخصصان درباره Ù†ØÙˆÙ‡ بهره برداری از این تکنولوژی Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ شد، کشور در این زمینه عقب نبوده Ùˆ نیازمند دشمن نباشد.
دو: برچسب گذاری بر روی Ù…ØØµÙˆÙ„ات تراریخته وارداتی الزامی شده Ùˆ بخش نظارت بر واردات Ù…ØØµÙˆÙ„ات تراریخته تقویت شود. Ú¯ÙØªÙ†ÛŒ است در ØØ§Ù„ÛŒ Ú©Ù‡ علی رغم عدم منع قانونی، از تولید Ù…ØØµÙˆÙ„ات تراریخته در کشور به روش های مختل٠جلوگیری Ù…ÛŒ شود، واردات این Ù…ØØµÙˆÙ„ات انجام Ù…ÛŒ شود.
سه: Ù†ØÙˆÙ‡ ارزیابی خطر علمی Ù…ØØµÙˆÙ„ات تراریخته توسط مراجع علمی بررسی شود. برای این منظور دو راهکار وجود دارد. راهکار اول مانند دارو است. بدین صورت Ú©Ù‡ Ù…ØØµÙˆÙ„اتی Ú©Ù‡ مجوز مراکز مورد تایید وزارت بهداشت را دارند، اجازه تولید Ùˆ Ùˆ واردات دارو به آنها داده Ù…ÛŒ شود بدون آنکه هیچ ارزیابی ای شبیه آنچه FDA انجام Ù…ÛŒ دهد، بر روی آن دارو انجام شود. این راهکار برای کشت بذور تراریخته خارجی Ú©Ù‡ مورد تایید سازمان های معتبر قرار Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ اند قابل Ø§Ø³ØªÙØ§Ø¯Ù‡ است تا Ù…ØØµÙˆÙ„ات تراریخته به جای واردات در داخل کشور تولید شوند. راهکار دوم، در نظر Ú¯Ø±ÙØªÙ† ØØ¯Ø§Ù‚Ù„ مراØÙ„ ارزیابی سهلتر Ùˆ امکان پذیر برای Ù…ØÙ‚قان Ùˆ متخصصان داخلی Ùˆ ÙØ±Ø§Ù‡Ù… آوردن زیر ساخت های لازم مانند تربیت متخصصان ایمنی زیستی، مراکز کشت آزمایشی Ùˆ ... Ù…ÛŒ باشد Ùˆ به تدریج استانداردها در Ø·ÛŒ چند برنامه پنج ساله مورد بازبینی قرار گیرد. قطعا اکثر کشورها Ú©Ù‡ در این زمینه زیر ساخت های قوی دارند به تدریج به شرایط ÙØ¹Ù„ÛŒ رسیده اند. این راهکار امکان بهره مندی کشور از مزایای Ùناوری مهندسی ژنتیک با رعایت نظارت ÙØ±Ø§Ù‡Ù… Ù…ÛŒ نماید.
چهار: اجازه اظهار نظر به Ø§ÙØ±Ø§Ø¯ غیر متخصص در این ØÙˆØ²Ù‡ داده نشود Ùˆ موضوع در ÙØ¶Ø§ÛŒ علمی Ùˆ با شرکت Ø§ÙØ±Ø§Ø¯ واجد شرایط بررسی شود Ùˆ به صورت دوره ای درباره Ù†ØÙˆÙ‡ کشت گیاهان تراریخته با در نظر Ú¯Ø±ÙØªÙ† موارد ذکر شده توسط منتقدان مانند دور ماندن مزراع تراریخته از مزارع غیر تراریخته به منظور اختلاط گرده Ùˆ سایر موارد مستند علمی تصمیم گیری شود. همچنین بر اساس شرایط کشور Ùˆ نظرات کارشناسان، در زمینه انتخاب راهبرد Ùˆ روشهای ایجاد گیاهان تراریخت یا Ù†ØÙˆÙ‡ Ø§Ø³ØªÙØ§Ø¯Ù‡ از این تکنولوژی تصمیم گیری علمی شود Ùˆ با تصمیمات Ú©Ù„ÛŒ برای همه موارد به یک صورت تصمیم گیری نشود. به طور مثال برخی گیاهان تراریخته خوراک انسان، برخی خوراک دام، برخی مواد اولیه صنعتی هستند Ùˆ برخی Ù…ØÙ‚قان در تلاش برای تولید دارو در گیاهان تراریخته هستند Ú©Ù‡ استانداردهای بررسی هر یک Ù…ØªÙØ§ÙˆØª Ù…ÛŒ باشد. به طور مثال، در گیاهان صنعتی ترایخته Ùˆ گیاهانی Ú©Ù‡ در آنها دارو تولید Ù…ÛŒ شود، Ù…ØØµÙˆÙ„ نهایی از گیاه استخراج Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ به هیچ وجه ØªØØª تاثیر تغییر ژنتیکی گیاه قرار نمی گیرد.
پنج: اجازه توهین Ùˆ انتساب موارد غیر علمی Ùˆ غیر مستند به Ø§ÙØ±Ø§Ø¯ داده نشود Ùˆ از طر٠قوه قضاییه با کسانی Ú©Ù‡ به متخصصان کشور تهمت های ناروا بدون مدرک وارد Ù…ÛŒ کنند برخورد شود. Ù…ØªØ§Ø³ÙØ§Ù†Ù‡ به دلیل Ø±ÙØªØ§Ø±Ù‡Ø§ÛŒ ناشایست با برخی متخصصان داخلی، ترس بر ÙØ¶Ø§ÛŒ علمی سایه انداخته Ùˆ متخصصان از ارائه نظر علمی درباره این موضوع ØØªÛŒ در صورتی Ú©Ù‡ کشور را در خطر ببینند، خودداری Ù…ÛŒ کنند. مطمئناً Ù…ØÙ‚قان به خاطر نوع کار خود از تنش Ùˆ درگیری گریزان هستند Ùˆ شرایط ÙØ¹Ù„ÛŒ ØµØ±ÙØ§Ù‹ ÙØ¶Ø§ را برای Ø§ÙØ±Ø§Ø¯ÛŒ Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ توانند هیاهو کنند یا با منابع قدرت در ارتباط هستند ÙØ±Ø§Ù‡Ù… Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ لزوماً درست نمی گویند. Ù…ØÙ‚قان داخلی **** نیستند بلکه رقیبان خارجی آنها Ú©Ù‡ بازار جهانی را در اختیار دارند Ùˆ کشورمان Ù…ØØµÙˆÙ„ات ساخت آنها را وارد Ù…ÛŒ کنند ممکن است **** باشند Ùˆ قطعا Ø®ÙˆØ´ØØ§Ù„ نمی شوند Ú©Ù‡ Ù…ØØµÙˆÙ„ات کشاورزی خود را در داخل تولید کنیم.
شش: در صورت تصویب قانون، با روش هایی چون مداخله غیر قانونی یا جلوگیری از تصویب آیین نامه های اجرایی، جلوی اجرای قانون Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ نشود بلکه با بررسی های دوره ای، نسبت به تصØÛŒØ قانون یا تصویب آیین نامه جدید اقدام شود. Ù…ØªØ§Ø³ÙØ§Ù†Ù‡ با این روش مدت ها است Ú©Ù‡ جلوی بهره مندی کشور از تکنولوژی مهندسی ژنتیک گیاهی Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ شده است.
نوشته: دکتر کسری اصÙهانی
عضو هیات مدیره انجمن های بیوتکنولوژی و ژنتیک
|
|