|  |
روزنامه شرق 3 صفحه خود را در روز پنج شنبه 3 مهر به ارزیابی وضعیت آموزش و پژوهش کشور و نظرات صاحبنظران و اعضای هیات علمی در این حوزه اختصاص داد. نوشته دکتر ایوب آرپنایی، عضو هیات‌علمی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست‌فناوری با موضوع ارتباط صنعت و دانشگاه و با عنوان ماموریت غیرممکن را ملاحظه نمایید.
طی یکی، دودهه اخیر در کشور تلاش بسیار زیادی در جهت ایجاد ارتباطی موثر میان نهادهای علمی (دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی کشور) و صنعت شده است. هدف این تلاش‌ها جهت‌دهی به فعالیت‌های پژوهشی و استفاده از ظرفیت نیروهای علمی کشور در زمینه توسعه اقتصادی دانش‌بنیان و پویا بوده است. باوجود ایجاد برخی از زیرساخت‌های لازم از جمله راه‌اندازی مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری و صرف نیروی زیاد در زمینه فرهنگ‌سازی و ارزش‌دهی به فعالیت‌های پژوهشی و علمی، همچنان ارتباط موثری میان نهادهای علمی و صنعت برقرار نشده و اهدافی نظیر افزایش چشمگیر سهم محصولات دانش‌بنیان از تولید ناخالص داخلی محقق نشده است. به همین دلیل بازنگری در نقش و ماموریت بخش‌های درگیر و متناسب‌بودن آنها با امکانات موجود در هر بخش و سیاست‌های اعمال‌شده در ترغیب یا حمایت از آنها لازم و ضروری به نظر می‌رسد. نگاهی اجمالی به زنجیره علم تا ثروت که از دانشگاه شروع شده و به صنعت ختم می‌شود، نشان می‌دهد در حال حاضر در کشور یک حلقه مهم در این میان مفقود شده است، حلقه مهم مفقودشده «توسعه فناوری» است. محصول توسعه فناوری «دانش فنی» است. در حال حاضر مشخص نیست کدام‌یک، صنعت یا دانشگاه، مسوولیت توسعه فناوری و ارایه دانش فنی را بر عهده دارند. اغلب دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور به‌دلیل ماهیت علمی و عدم وجود زیرساخت‌های لازم، ظرفیت و توانایی لازم را برای توسعه فناوری ندارند. ماموریت اصلی دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها تولید علم برای توسعه فناوری است؛ در صورتی که در حال حاضر، بدون وجود زیرساخت‌های لازم، توقع وجود دارد تا این مراکز ماموریت اصلی توسعه فناوری و حتی تولید محصول را نیز به طور جدی بر عهده گیرند. در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته، مسوولیت توسعه فناوری را بخش‌های تحقیق و توسعه (R&D) شرکت‌ها و واحدهای صنعتی یا شرکت‌هایی که تنها موضوع فعالیتشان توسعه فناوری است، برعهده دارند. منظور از توسعه فناوری به مفهوم یک حلقه از زنجیره علم تا ثروت این است که با استفاده از یافته‌های علمی، مهارت و فن لازم برای ارایه یک خدمت یا تولید یک محصول با به‌کارگیری ابزار مناسب به‌وجود آید. برای توسعه فناوری تولید یک محصول خاص، ممکن است چندین‌زمینه یا موضوع علمی به‌کار گرفته شوند. همچنین گاهی یک و گاهی چندنوع فناوری در به ثمررسیدن توسعه دانش فنی تولید یک محصول دخیل هستند. به طور مثال هنگامی که خودکاری تولید می‌شود، چندین‌زمینه علمی و فناوری دست‌به‌دست هم می‌دهند تا در نهایت محصولی موسوم به خودکار تولید شود. زمینه‌های علمی و فناوری مختلفی از شیمی و مهندسی مواد گرفته تا طراحی در تولید این فرآورده دخیل هستند. در صورتی که یک عضو هیات‌علمی دانشگاه یا پژوهشگاه تنها در یکی از زمینه‌های مربوطه تخصص دارد. از آنجایی که معمولا نمی‌توان با به‌کارگیری صرفا یک تخصص، محصولی با سطح فناوری بالا تولید کرد، به همین دلیل، از یک عضو هیات‌علمی دانشگاهی یا پژوهشگاهی نمی‌توان انتظار توسعه دانش فنی یک محصول پیچیده را داشت. در حال حاضر این انتظار وجود دارد که پژوهشگر یا استاد دانشگاه پژوهشی انجام دهد که نتیجه مستقیم آن فناوری تولید یک محصول باشد. حتی گاهی انتظار می‌رود او خود نسبت به تجاری‌سازی آن اقدام کند. حال آنکه تجاری‌سازی خود مقوله تخصصی دیگری است. تاکید بسیار زیاد بر توسعه فناوری و تولید محصول در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور موجب شده باوجود گسترش فعالیت‌های پژوهشی و افزایش قابل‌توجه تعداد مقالات علمی و کسب رتبه بسیار عالی در این زمینه طی سال‌های گذشته، کیفیت این مقالات به شدت افت کند؛ به نحوی که در برخی از شاخص‌های مربوط به انتشارات علمی (مانند نسبت تعداد ارجاعات به تعداد مقاله) که نشان‌دهنده کیفیت این مقالات هستند، رتبه ایران سه‌رقمی است. اما راه‌حل چیست؟
صنعت به دانش فنی نیاز دارد. در صورتی‌که فعالیت‌های پژوهشی محققان و پژوهشگران دانشگاهی و پژوهشگاهی به تولید علم منجر می‌شود؛ علمی که لازمه توسعه فناوری است؛ بنابراین نهادی باید مسوولیت استفاده از علم تولیدشده که لازم هم نیست حتما توسط محققان داخلی به دست آمده باشد، برای توسعه فناوری و ایجاد دانش فنی را بر عهده گیرد. به همین دلیل محققان و متخصصان دیگری به غیر از پژوهشگران، باید در قالب مراکز توسعه فناوری یا واحدهای تحقیق و توسعه در شرکت‌های مختلف به کار گرفته شوند تا با استفاده از این یافته‌های علمی، با به‌کارگیری ابزار مناسب به فن یا مهارت ساخت یک محصول (دانش فنی) دست پیدا کنند. به عبارت دیگر، فرآیند توسعه فناوری و تولید دانش فنی خود امری تخصصی محسوب شده و به افرادی ماهر در حوزه خود نیاز دارد. واحدهای تحقیق و توسعه یا همان مراکز تخصصی توسعه فناوری جزو اصلی‌ترین ضرورت‌های امروز کشور، جهت برقراری ارتباط حوزه‌های علمی و فناوری کشور و صنعت هستند. به عبارت دیگر در حال حاضر، واحدها یا شرکت‌های تحقیق و توسعه، حلقه گمشده زنجیره علم تا ثروت هستند. متاسفانه هم‌اکنون بخش قابل‌توجهی از صنعت کشور به‌دلایل مختلف، انگیزه‌ای برای ایجاد این واحدها را ندارد و واحدها و مراکز اندک موجود نیز دارای ظرفیت و توانایی مناسب برای برعهده‌گرفتن مسوولیت چنین ماموریت مهمی نیستند. مراکز علمی کشور نیز بودجه و امکانات لازم را برای این امر در اختیار ندارند. از طرفی بخش قابل‌توجهی از صنعت کشور نسبت به استفاده از علم و فناوری احساس نیاز نمی‌کند و از طرف دیگر، بیشترین توقع از دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور در زمینه رفع نیازهای جامعه و بخش صنعت وجود دارد. به عبارت دیگر نهادی که باید تقاضا را ایجاد کند، مایل به همکاری نیست و نهادی که مسوولیت عرضه را بر عهده دارد، نمی‌داند چه چیزی را باید عرضه کند. شاید به همین دلیل است که برای بسیاری از فعالیت‌های علمی-کاربردی انجام‌شده در نهادهای علمی-پژوهشی کشور، تقاضایی در صنعت وجود ندارد. عدم وجود زبان مشترک، می‌تواند یکی از مهم‌ترین دلایل این معضل باشد. مراکز تحقیق و توسعه و واحدهای توسعه فناوری در هر قالبی که شکل بگیرند، می‌توانند زبان مشترک میان صنعت و دانشگاه را پدید آورند. محصول این مراکز نه علم و دانش، بلکه «دانش فنی» است. پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد از آنجایی که بیشتر محل شکل‌گیری و استقرار شرکت‌های دانش‌بنیان تازه‌تاسیس هستند، نمی‌توانند به طور کامل این مسوولیت را برعهده گیرند. این نوع شرکت‌ها بیشتر تک‌محصولی بوده و بازار محدودی دارند. در حالی‌که بیشترین مشکلات مربوط به بخش صنعت در حال حاضر، مربوط به شرکت‌های بزرگ است. در همین راستا توصیه می‌شود تا با استفاده از روش‌ها و سیاست‌های مختلف، حوزه‌های مختلف صنعت کشور به راه‌اندازی واحدهای تحقیق و توسعه فعال و کارآمد ترغیب شوند. واحدهای تحقیق و توسعه مربوط به بخش‌های مختلف صنعتی کشور می‌توانند حتی با حمایت دولت به طور کاملا تخصصی در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور ایجاد شوند. با انجام این کار می‌توان امید داشت رابطه میان صنعت و دانشگاه تقویت شده و علاوه بر دست‌یافتن بر اقتصادی دانش‌بنیان و صنعتی به‌روز و قدرتمند، برای حل معضلی مانند بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی نیز قدم‌های جدی برداشته خواهد شد.
منبع: صفحه 8 روزنامه شرق، 5 شنبه 3 مهر (لینک خبر: http://sharghdaily.ir/?News_Id=44507)
|
|
