| |
تکنولوژی کریسپر-کس9 (CRISPR-Cas9) روش ساده و دقیقی برای ویرایش سلول، بافت و موجود کامل با کاربردهای فراوان در اختیار ما قرار داده است. منشا این فناوری در اصل یک سیستم دفاعی و ایمنی پروکاریوتی در باکتری ها بر علیه ویروس ها می باشد.
در این سازوکار دفاعی، از طریق DNA ضبط شده از ویروس هایی که قبلاً به باکتری یا اجداد آن حمله کرده بوده و در ژنوم باکتری درج شده، یک مولکول RNA متناظر با توالی مشخص ویروسی رونویسی شده و به کمک پروتئینی به نام کس 9 (Cas9)، ژنوم ویروس های مشابهی که به باکتری حمله کنند، خرد می شود. در اصل مولکول RNA توالی DNA را تشخیص می دهد و پروتئین Cas9 به مانند یک ماشین خرد کننده، آن را برش می دهد.
با تکنیک کریسپر که از این سازوکار دفاعی الهام گرفته است، می توان ژن ها را در سلول های جانداران مختلف غیر فعال، تخریب و خاموش کرد یا قطعه ای از DNA یا یک ژن را بعد از برش، وارد ژنوم سلول کرد؛ جالب این است که همه این اتفاقات زمانی می افتد که سلول زنده است و به اعمال حیاتی خود ادامه می دهد. با توسعه این تکنیک و بهره برداری از پروتئین های Cas متنوع دیگری، امکان فعال و غیرفعال کردن ژن ها، جداسازی بخش خاصی از مولکول DNA، تغییرات اپی ژنومی، نشان دار کردن مولکول های DNA و تصویر برداری از کروموزوم ها و حتی ویرایش RNA فراهم شد.
قبلتر دانشمندان روش های گرانقیمتی برای ویرایش ژنوم از طریق ساخت پروتئین های ترکیبی واجد دو بخش شناسایی توالی خاص DNA و بخش برش مولکول DNA به نام های ZFN (Zinc Finger Nucleases) و TALEN (Transcription-Activator-Like Effector Nucleases) در دسترس داشتند ولی معرفی تکنولوژی کریسپر-کس9 و سهولت ویرایش ژنوم با آن و کاهش هزینه های آن - صرفاً سنتز یک مولکول راهنما از جنس RNA به نام gRNA به همراه پروتئین برشی کس9- باعث گسترش سریع این تکنیک و محبوبیت آن در بین محققین شد. هم اکنون دانشمندان مختلفی در این حوزه مشغول به پژوهش و یافتن کاربردهای عملی حاصل از آن هستند.
همان طور که ذکر شد، برش هدفمند و برنامه ریزی شده مولکول DNA با استفاده از سیستم کریسپر-کس9 (CRISPR-Cas9) امکان مهندسی و ویرایش ژنوم را در یک سلول و حتی یک موجود کامل برای دانشمندان فراهم کرده است. کریسپر برای کاهش عوارض نقص های ژنتیکی در حیوانات استفاده شده و انتظار می رود بزودی برای درمان بیماری ها در انسانی از جمله برای درمان برخی بیماری های چشم و بیماری های خونی از آن استفاده شود. دو روش درمان سرطان مبتنی بر کریسپر در حال طی کردن آزمایش های بالینی گرفتن مجوز در ایالات متحده و چین می باشند. علاوه بر کاربردهای کریسپر در پزشکی، این سیستم برای تسریع اصلاح گیاهان زراعی و دام، تولید مواد ضد میکروبی جدید و کنترل حشرات ناقل بیماری (از طریق gene drives) نیز استفاده می شود.
نویسنده: کسری اصفهانی
|
|